منفی گوی مثبت
منفی گوی مثبت
زنده‌ياد خسرو شايگان چهارم شهريور 1317 در تهران به دنيا آمد. فعاليت هنري را از دوران دبيرستان با بازي در يك نمايش آغاز كرد و سپس سال 1333 مجري راديو نيروي هوايي شد. پس از تحصيل در مدرسه هنرپيشگي، سال 1335 به تئاتر فردوسي پيوست و يك سال بعد به وسيله يكي از بازيگران تئاتر به دوبله معرفي شد.
شايگان طي حدود 50 سال فعاليت در دوبله هم در فيلم‌ها و سريال‌هاي معروف حضور داشت و هم به جاي بازيگران مشهور صحبت مي‌كرد. صداي او از جمله صداهاي بم و خشدار بود و بيشتر براي شخصيت‌هاي خشن و خاكستري و منفي - نقش اصلي و مكمل - استفاده مي‌شد. شايگان با وجود قابليت‌هاي خود و صدايش برخلاف بعضي از دوبلورهاي سرشناس، گويندگي‌هايش براي بازيگران ايراني و خارجي تداوم نداشت و كمتر بازيگري است كه او دوبلور ثابت يا نيمه‌ثابتش بوده باشد.
ناصر ممدوح مدير دوبلاژ سريال «كو جك» كه شايگان در آن به جاي تلي ساوالاس در نقش يك پليس مثبت اما خشن گويندگي مي‌كرد دليل اين موضوع را سليقه‌اي بودن كارهاي هنري بيان مي‌كند، به طوري كه بعضي از مدير دوبلاژها يك صداي خاص را براي بازيگر فيلم يا سريالي كه دوبله مي‌كنند مي‌پسندند و بعضي ديگر صدايي ديگر را براي همان بازيگر انتخاب مي‌كنند و همين باعث شد بعدها كسان ديگري به جاي تلي‌ساوالاس صحبت كنند. به نظر مي‌رسد مناسبات دوبله نيز در اين موضوع تاثير داشته است. شروين قطعه‌اي ـ دوبلور و مدير دوبلاژ ـ معتقد است دوبله فيلم‌هاي ايراني قبل از انقلاب مناسبات خاصي داشته است. نقش‌هاي اول را گويندگان مشخصي مي‌گفتند و نقش‌هاي ديگر و از جمله شخصيت‌هاي منفي را هم دوبلورهاي معيني برعهده داشتند و به همين دليل بعضي از دوبلورها در اين فيلم‌ها خيلي كم حضور داشتند. او درباره دوبله آثار خارجي معتقد است كه آنگاژه شدن دوبلورها در استوديوهاي دماوند و مولن‌‌روژ باعث شده بود تعدادي از فيلم‌ها با گويندگان مشخصي دوبله شوند اما با اين حال شايگان در بيشتر آثار ريموند مسي از جمله سريال «دكتر كيلدر» در نقش رئيس خشن بيمارستان و ريچارد بون از جمله در سريال «سفر با اسلحه» گويندگي كرد. خسرو شايگان در سريال «جستجو» نيز صحبت كرد، به جاي رابرت استاك بازيگري كه با صداي عطاءالله كاملي به ياد آورده مي‌شود.
چارلز برانسون در «توپ‌هاي سن‌سباستين» ، آنتوني كوايل در دوبله دوم «لورنس عربستان» ، ژان رنو در دوبله اول «لئون» / «حرفه‌اي» و رابرت دنيرو در دوبله اول فيلم‌هاي «سگ را بجنان» و «رونين» از جمله بازيگران معروفي هستند كه او به جاي آنها صحبت كرده است. او براي «رونين» انتخاب اول اكبر مناني (مدير دوبلاژ) نبوده اما مناني معتقد است كه صداي تلخ شايگان با توجه به منفي بودن شخصيت دنيرو در اين فيلم ، مناسب و گويندگي‌اش نيز خوب بوده است. همكاران شايگان گويندگي وي به جاي رابرت رايان در فيلم «قصر يخ» را از جمله كارهاي برجسته‌اش مي‌دانند. خود وي در يادداشت‌هايي كه بر جاي گذاشته ذكر كرده كه به جاي اين بازيگران معروف نيز گويندگي كرده است: جيمز ميسون ، چارلز لاتون ، كريستوفر لي ، جرج كمپل اسكات ، هنري فوندا ، كريستوفر پلامر ، جك پالانس و والتر ماتائو . اين بازيگران با صداي گويندگان ديگري به ياد آورده مي‌شوند و به نظر مي‌رسد شايگان فقط در يك يا 2 فيلم به جاي آنها صحبت كرده باشد. «مي‌خواهم زنده بمانم» (در 2 نقش) ، «كازابلانكا» (در نقشي مثبت) ، «بيلياردباز» (دوبله دوم به جاي چارلي) ، «Z » (به جاي قاتل) ، «پاپيون» (در چند نقش) ، «خرقه» ، «ديكتاتور بزرگ» ، «زنگ‌ها براي كه به صدا درمي‌آيد؟» ، «بدنام» و «خبرنگار خارجي» ساخته‌هاي آلفرد هيچكاك و «روز بد در بلك راك» (دوبله دوم به جاي ارنست بورگناين) و «ارباب حلقه‌ها» از جمله فيلم‌هاي معروفي هستند كه او در آنها گويندگي كرده است. شايگان در چند اثر به جاي جلال پيشواييان و عنايت بخشي صحبت كرده اما دوبلور اصلي اين دو بازيگر ناصر مدقالچي و ايرج ناظريان بوده است. كارهاي به يادماندني او در آثار ايراني سريال «گرگ‌ها» و فيلم «تبعيدي‌ها» است. او در «گرگ‌ها» به جاي جهانگير صميمي‌فرد و در نقشي منفي صحبت كرد. صداي محكم و حجم‌دار شايگان هم مناسب بازيگر و هم مناسب نقش بود و با گويندگي قدرتمند وي اين دوبله ماندگار شد. او در «تبعيدي‌ها» به جاي مجيد ميرزايان و باز هم در نقشي منفي صحبت كرد و به دليل تناسب صدايش با تيپ بازيگر و شخصيت وي اين دوبله نيز ماندگار شد. شايگان به جاي چنگيز وثوقي در سريال «امام علي(ع)» نيز صحبت كرده اما به دليل كم بودن ديالوگ‌ها و تيپ بازيگر و دشوار نبودن نقش ، صداي كسان ديگري هم مناسب اين بازيگر بوده است.
نرسي كركيا در فيلم «سرب» ، حسين خاني‌بيگ در فيلم «ريحانه» و آتش تقي‌پور در سريال «مرد قانون» نيز از جمله بازيگران ايراني هستند كه او به جاي آنها صحبت كرده است. خسرو شايگان مديريت دوبلاژ را از سال 1341 آغاز كرد. تعدادي از آثاري كه او دوبله كرد در زمان خودشان آثار نسبتا شاخص و پربيننده‌اي بودند. از جمله سريال هاي «پست هوايي» ، «در مسير سرنوشت» ، «هليكوپتر امداد» ، «گارد ساحلي» و سري فيلم هاي دي دي كه انتخاب درست و بجاي حسين عرفاني براي ديتر هالرووردن – كمدين آلماني - و گويندگي هاي خوب وي هنوز به ياد علاقه مندان هست . او مدير دوبلاژ 3 مجموعه كارتوني معروف و محبوب نيز بود ؛ «فوتباليست‌ها» كه گوينده تيتراژ آن نيز بود ، «افسانه 3 برادر» كه چند سال پس از مجموعه عروسكي معروفي به همين نام پخش شد و «گوش‌مرواريد» كه مهتاب تقوي نقش اول آن را مي‌گفت و انتخاب شايسته‌اي بود. علاوه بر اين شايگان در مجموعه‌هاي كارتوني «ماجراهاي سندباد» و «بليك و مورتيمر» (در نقشي مثبت و پس از كناره‌گيري مدقالچي) نيز گويندگي كرده است.
او در يك فيلم نيز بازي كرد ، «گناه مادر» كه سال 1347 ساخته شد و در دوبله آن به دليل آن چه كه مناسب نبودن صداي شايگان براي خودش بيان شد ، سعيد مظفري به جاي او صحبت كرده است. شخصا معتقدم كه جنس صداي دوبلورها به ميزان زيادي با خلق و خوي آنها تناسب دارد اما شايگان برخلاف صدايش و نقش‌هايي كه مي‌گفت ، آدمي مثبت بود. از سال 1378 تا 2 سال قبل از فوتش - در 20 اسفند سال 1385 بر اثر سرطان روده – با او در ارتباط بودم و او حتي هنگامي كه به دليل بيماري كه دست كم 10 سال طول كشيد ، سرحال نبود ؛ دوستانه و مثبت برخورد مي كرد . صداي او جذاب و شاخص بود و تماشاگر را پاي فيلم يا سريال نگه مي‌داشت اما متاسفانه نظير اين صدا و صداي عطاءالله كاملي و حسين معمارزاده كه امسال درباره‌شان نوشتيم و بسياري صداهاي ديگر سال ها است كه در دوبله ايران پيدا نشده و همين امر يكي از دلايل غيرقابل تحمل بودن تعدادي از دوبله‌هاي كنوني است.
محمدرضا کلانتر
(این مقاله پیش از این در اسفند سال 1389 در «قاب کوچک» ضمیمه روزنامه جام جم چاپ شده است.)
نظرات