بانوی خوش صدای ما

بانوی خوش صدای ما

(دربارۀ مهین کسمایی)

  مهین کسمایی، سال 1317 در رشت متولد شد. او برادرزادۀ زنده یاد علی کسمایی (پدر دوبلۀ ایران) بود.

 مهین کسمایی از سنین نوجوانی به فعالیت ­های هنری و ادبی علاقمند بود؛ بطوری که در دبیرستان، رئیس انجمن نمایش بود و به تبع آن نمایش ­هایی را اجرا می ­کرد. او به نویسندگی نیز علاقۀ زیادی داشت و نوشته ­هایش در مسابقه­ های ادبی جایزه می­ گرفت.

 در سال 1331 وقتی مهین کسمایی تعطیلات تابستانی خود را سپری می­ کرد، علی کسمایی با او تماس می­ گیرد تا برای تست صدا به استودیو پارس فیلم بیاید، بدین ترتیب مهین کسمایی دوبله را با فیلم ­های فارسی مستی عشق و مادر (از ساخته­ های دکتر اسماعیل کوشان) و با نظارت علی کسمایی آغاز کرد. چندی بعد، علی کسمایی دوبلۀ فیلم خارجی شاهزادۀ روباهان (۱۹۴۹، هنری کینگ) را به عهده می­ گیرد که از نخستین فیلم­ های خارجی دوبله شده در ایران محسوب می­ شود. در این فیلم که با نام بهار خونین به نمایش درآمد، مهین کسمایی به ­جای بازیگر نقش اول زن آن (وندا هندریکس) حرف زده است.

  با رونق گرفتن دوبله به فارسی در ایران، گویندگی کسمایی نیز گسترش پیدا می­ کند و در سال های طلایی دوبلاژ ایران، به عنوان دوبلور نقش اول زن، فعالیت خود را ادامه می­ دهد؛ گرچه عمدتاً در فیلم­ هایی که توسط علی کسمایی دوبله می شدند، شرکت می­ کرد.

 در صدای زیبای مهین کسمایی طنز بخصوصی وجود داشت که باعث می­ شد اغلب گویندگی­ هایش شیرین و دوست داشتنی باشد. جنس صدایش برای چهره­ های دخترانه بیشتر مناسب بود. او با ویژگی­ های منحصر به فرد صدایش، احساسات دوگانه­ ای چون معصومیت و شیطنت را توأمان می­ توانست القا کند. این خصیصۀ صدای کسمایی برای دختران معصوم و ساده دل بسیار ایده­ آل بود و اوج آن را می­ توان برای آدری هپبورن  مشاهده کرد. کسمایی در همان اولین باری که به جای آدری هپبورن در تعطیلات رُمی (1953، ویلیام وایلر) حرف زد، یکی از بی ­نظیرترین مطابقت­ های بازیگر و دوبلور در تاریخ دوبلۀ ایران رقم خورد. حالا دیگر به سختی بتوان صدایی جز کسمایی برای این بازیگر باریک اندام و دوست داشتنی تصور کرد (در اواخر دهۀ هشتاد به دلیل نامعلومی فیلم معما برای پخش تلویزیونی، دوباره دوبله شد و مریم شیرزاد به جای هپبورن صحبت کرد!!) اوج هنرنمایی کسمایی به­ جای آدری هپبورن در موزیکال بانوی زیبای من (1964، جرج کیوکر) به مدیریت دوبلاژ علی کسمایی است که در زمرۀ شاهکارهای تاریخ دوبله به فارسی نیز قرار می­ گیرد. مهین کسمایی لحن­ های متفاوت الیزا دولیتل (هپبورن) در سیر تحول رفتار و گفتارش از یک دختر عامی به یک بانوی متشخص را با مهارتی مثال زدنی در صدایش بازتاب داده است.

 قبل از این که ژاله کاظمی به عنوان دوبلور ثابت الیزابت تیلور مطرح شود، مهین کسمایی در چندین فیلم به ­جای این بازیگر مشهور صحبت کرده بود. از بهترین گویندگی­ های کسمایی جای تیلور، در رام کردن زن سرکش (1966، فرانکو زفیرلی) به نقش زنی پرخاشگر و ستیزه­ جو است. صدای کسمایی برای چهرۀ نمکین شرلی مک ­لین عالی بود و گویندگی­ موفقی در آپارتمان (1960، بیلی وایلدر) به­ جای این بازیگر ریزنقش ارائه کرده است. یکی از به یاد ماندنی ترین گویندگی ­های کسمایی به جای دبورا کِر در خدا می­ داند آقای آلیسون (۱۹۵۷، جان هیوستن) است و صدای آرام و با وقار کسمایی بهترین گزینه برای راهبۀ این فیلم بود. گویندگی­اش در بچۀ رزماری به جای میا فارو در نقش زن جوان و معصومی که خود را در توطئه­ای شیطانی می­­یابد، نیز تأثیرگذار است.

 از دیگر دوبله­های مهین کسمایی می­توان به گویندگی­هایش به جای بازیگرانی چون اینگرید برگمن ( کازابلانکا - دوبله اول )، جنیفر جونز ( جدال در آفتاب – دوبلۀ اول )، دانی کارل ( دروازۀ پاریس )، نانسی کوآن ( دنیای سوزی وانگ )، جین سیمونز ( چمن همسایه سبز تر است – دوبلۀ دوم )، کانی استیونز ( گناه سوزان اسلید )، سوزان استراسبرگ ( آفتاب درخشان )، سامانتا ایگار ( کلکسیونر )، جولی کریستی ( فارنهایت 451 )، کاپوسین ( ظرف عسل )، سوزان پله­شت ( شبح کاپیتان )، ایوت میمیوکس ( مزدوران )، والنتینا سندریکووا ( شاه لیر – نسخۀ روسی )، فرانچسکا انیس ( مکبث )، ایزابل دین ( تروریست­ها – در ایران: سه ثانیه به جهنم )، داریا نیکولودی ( قرمز تیره – در ایران: مبازره با ترس )، دایان کیتون ( عشق و مرگ )، کاترین دنوو ( پیش برو یا بمیر – در ایران:  شیرهای صحرا )، لی گرانت ( طالع نحس2 ) و بسیاری دیگر اشاره کرد.

 کسمایی گهگاهی به­جای برخی از بازیگران مشهور و محبوب فیلمفارسی نیز حرف می­زد. از جمله به­جای فروزان در گنج قارون، دالاهو، یوسف و زلیخا و  نوری کسرایی در سازش و شازده احتجاب.

 مهین کسمایی ضمن فعالیت­اش در دوبلاژ، به ادامه تحصیل پرداخت و در رشتۀ ادبیات فارسی لیسانس گرفت. او در کنار گویندگی گاهی به مدیریت دوبلاژ نیز می­پرداخت و بهترین کارش در این ضمینه، مدیریت دوبلۀ فیلم مشهور قصۀ عشق با گویندگی­های به یادماندنی ژاله کاظمی و سعید مظفری در نقش های اصلی می­باشد.

 در سال­های بعد از انقلاب، به دلایلی حضور مهین کسمایی در دوبلاژ با محدویت­هایی مواجه شد. او در دهۀ شصت در مجموعۀ تلویزیونی مشهور و ماندگار هزاردستان به­جای زهرا حاتمی در نقش امینه اقدس (عروس خان مظفر) حرف زد که هنگام پخش، مقدار زیادی از این نقش حذف شد. به­جای فریماه فرجامی در خط قرمز و همچنین در یک سکانس از فیلم مادر در نقش جوانی مادر به جای فرجامی حرف زده است. در این میان، گویندگی کسمایی در سریال کارتونی­ میشکا و موشکا به­جای مادر بچه خرس­های قطبی از محبوبیت زیادی نزد کودکان و حتی بزرگسالان برخوردار بود.

 در اواسط دهۀ 70 مهین کسمایی در مقطعی کوتاه به دوبله بازگشت و در چند قسمت از سریال­های خارجی ماجراهای شرلوک هلمز و دهکدۀ کوچک به­جای بازیگران مهمان حرف زده بود. در همین دوران زهره شکوفنده از او خواست تا عنوان­بندی سریال کارتونی بابا لنگ دراز را بگوید و این آخرین باری بود که صدای خاطره­انگیز کسمایی را می­شنیدیم که می­گفت: بابا لنگ دراز؛ بر منای اثر جیمز وبستر. بعد از آن مهین کسمایی برای ادامۀ زندگی رهسپار رشت ­شد.

 مهین کسمایی که در دو دهه اخیر فعالیتی در عرصۀ دوبلاژ نداشت، از یک سال پیش برای معالجۀ سرطان به خارج از کشور رفته بود و عاقبت روز پنجشنبه برابر با ۱۲ اسفند 1395 در آمریکا دار فانی را وداع گفت. خبر درگذشت او برای دوستداران دوبله غیره منتظره بود.

روحش شاد و یادش گرامی

• اُکتای بخشایش