منظم و آرام و قدرتمند در نقش های مکمل

 در تاریخ دوبله ایران گویندگانی وجود دارند كه بیشتر در نقش‌های مكمل صحبت كرده‌اند ، اما به دلیل جنس صدا و شیوه گویندگی و اهمیت نقش، كارشان دست كمی از دوبلورهای نقش‌های اصلی نداشته است. زنده‌یاد حسین معمارزاده از جمله این گویندگان بود.

 وی در اسفند ماه 1318 در تهران متولد شد و فعالیت‌های هنری‌ را 2 سال پیش از ورود به عرصه دوبله با بازی در نمایش‌های مختلف آغاز كرد. او دوبله را از 20 سالگی با گویندگی در فیلمی به سرپرستی علی كسمایی شروع كرد. به دلیل صدای محكم و با انعطافش و نیز به دلیل  استعداد و عشق و علاقه فراوان به یكی از بهترین دوبلورهای ایران تبدیل شد. آن مرحوم در رادیو نیز فعال بود و به غیر از بازی در فیلم‌های «گل گمشده» و «مرگ پلنگ» ـ در سال‌های 1341 و 1368 ـ هیچ فعالیت تصویری دیگری انجام نداد و تمام وقت خود را برای صداپیشگی در نظر گرفت. معمارزاده طی 37 سال حضور در دوبله، بیشتر گوینده نقش‌های دوم و بعضاً فرعی - به ویژه شخصیت‌های منفی و خاكستری - بود كه گاهی اهمیت‌شان كمتر از نقش اصلی نبود همانند عبدالله حاكم مدینه در «محمد رسول‌الله» ، یانز دگومرا در «صادق خان» ، لوئیس در «عملیات مرداب»(مهمان نوازی جنوبی) ، ماكس در «ارتش سری» ، طارق بود در سریال «تجارت مرگ» ، صفربیگ در «روزی روزگاری» ، رئیس پلیس در سریال ایرانی «مزد ترس» و اباقطام در سریال «امام علی(ع)». او هم در آثار خارجی و هم در آثار ایرانی به جای بازیگران معروف و نام‌آشنای فراوانی صحبت كرد اما با وجود قابلیت‌هایی كه خود و صدایش داشت جز در چند مورد ، گویندگی هایش به جای یک بازیگر خاص تداوم نیافت.

 پیش از انقلاب تعدادی از دوبلورها و مدیردوبلاژ‌ها به اصطلاح «آنگاژه»(کادر ثابت) یک استودیو می‌شدند ، بنابراین اگر چند فیلم از یك بازیگر به استودیوهای مختلف می‌رفت ، احتمال داشت كه دوبلورهای مختلف به جای آن شخص صحبت كنند. از طرفی در دوبله نیز از قدیم تاكنون مثل هر فعالیت دیگری عده ای با عده‌ای دیگر كار نمی‌كنند. در این میان یك مسأله دیگر نیز وجود دارد ؛ این كه تعدادی از مدیر دوبلاژ‌ها به این نكته توجه نمی‌كنند كه قبلا چه كسی به جای بازیگر فیلمی كه دوبله می‌كنند، صحبت كرده است و براساس نقشی كه بازیگر ایفا كرده ، گوینده‌اش را انتخاب می‌كنند. مجموعه این عوامل باعث شده تا گویندگی بعضی از دوبلورها برای بعضی از بازیگران تداوم نداشته باشد. با این حال، معمارزاده در اولین دوبله فیلم‌های بروس‌لی به جای این بازیگر معروف صحبت كرد و با این كه دیالوگ‌های بروس‌لی زیاد نبود ، هنوز هم برخی معمارزاده را با فیلم‌‌های این بازیگر به یاد می‌آورند. تریور هاوارد در «گرگ‌های دریا» ، دونالد اوبراین و وودی استرود در «كئوما» (دوبله دوم)، ریچارد ویدمارک ، رابرت مورلی ، جك‌ هاوكینز و لی‌وان كلیف از جمله بازیگران معروف و نام‌آشنایی هستند كه آن مرحوم به جایشان گویندگی كرده است. معمارزاده بین گویندگی‌های نقش اولش كارش در فیلم «سرزمین من» به جای آنتونی هاپكینز را بسیار دوست می‌داشت و آن را جزء بهترین كارهایش می‌دانست و با توجه به استعدادش بعید نبود دوبله «سكوت بره‌ها» با گویندگی او به جای هاپكینز كار درخشانی شود.

 این گوینده فقید به دلیل صدای قابل انعطافش در بعضی از آثار بیش از یك نقش گفته است ، از جمله: «محمد رسول‌الله» ، «تیرانداز» ، «خرقه» ، «بیلیاردباز» و سریال «معما»(كمپیون). بین گویندگی‌های وی كارش در یكی از نقش‌های دوم «ارتش سری» و یكی از نقش‌های اصلی «از سرزمین شمالی» بسیار قابل توجه است. او در «ارتش سری» به جای شخصیتی به نام ماكس صحبت كرده كه عضو گروه مقاومت بود اما به اعضای این گروه خیانت كرد و سرانجام كشته شد. دوبلور این نقش باید به گونه‌ای صحبت می‌كرد كه خائن بودن وی فاش نشود و معمارزاده این كار را بسیار خوب انجام داده است. «از سرزمین شمالی» سریالی ژاپنی بود كه اوایل دهه 70 پخش شد. معمارزاده در این اثر به جای مردی به نام  گورو صحبت كرده كه پس از جدایی از همسرش با فرزندانش به یكی از مناطق بسیار سردسیر در شمال می‌رود و زندگی تازه‌ای را آغاز می‌كند. گورو آدمی مغرور است كه زیاد احساسات و عواطف خود را بروز نمی‌دهد اما بتدریج غرور را كنار می‌گذارد و رابطه‌اش با فرزندانش نیز بهتر می‌شود. كار معمارزاده برای درآوردن چنین نقشی بسیار دشوار بود، به ویژه كه گورو خیلی زیاد بریده بریده (مقطع) صحبت می‌كرد. اما این گوینده توانا موفق شده این كار دشوار را به زیبایی انجام دهد. لحظه لحظه گویندگی معمارزاده در این سریال، قابل توجه است ، كه به 2 صحنه آن اشاره می‌كنیم:

1ـ صحنه‌ای كه  گورو با صدای بلند به پلیسی كه می‌خواهد دوچرخه را از او بگیرد، اعتراض می‌كند. 2ـ صحنه‌ای كه گورو پیش یكی از همسایگانش می‌رود و با لحنی آرام از او به خاطر كمک به پیدا كردن جون و یوكیكو تشكر می‌كند و می‌خواهد به او پول بدهد. كار معمارزاده در سریال فرانسوی «مظنون»(در نقش گلاشنر) و «رقیبان شرلوك هلمز»(نقشی در یكی از قسمت‌ها) نیز قابل توجه بود. فیلم‌های «دونده ماراتن» ، «پرواز بر فراز آشیانه فاخته» ، «توطئه خانوادگی» ساخته هیچكاک ‌، «قانون» ساخته رامش سی‌پی ، «آشوب» ساخته كوروساوا ، «آرواره‌ها» ، «شكارچی گوزن» ، «فرار به سوی پیروزی» ، «هفت دلاور» ، «آخرین امپراطور» و سریال های «ویرجینیایی»(به جای جیمز دراری) ، «جزیره اسرارآمیز»(در نقش اسمیت) ، «سال‌های دور از خانه»(پدر ریوزو) ‌، «لبه تاریكی»(مك كراون)‌ ، «جنگجویان كوهستان» (سانگ چیانگ) ، «پوآرو» و كارتون‌های «خانواده دكتر ارنست» ، «دختری به نام نل» و «لوک خوش‌شانس» ازجمله معروف‌ترین آثار خارجی هستند كه او در آنها گویندگی كرده است. معمارزاده در دوبله آثار ایرانی نیز زیاد حضور داشت اما همانند آثار خارجی فقط در چند مورد گویندگی‌اش به جای یك بازیگر خاص تداوم یافت.

 سعید پیردوست دست‌كم در فیلم‌های «سرب» ، «دندان مار» و «گروهبان» ، احمد قدكچیان دست كم در فیلم‌های «نیش» و «دیوانه‌وار» ، هادی مرزبان دست كم در فیلم «جنگلبان» و سریال‌های «مرغ حق» و «بخش 4 جراحی» ، حسین خانی‌بیگ در فیلم «شاخه‌های بید» و سریال‌های «هشت بهشت» و «سیمرغ» ، سیروس گرجستانی در فیلم‌های «راه دوم» و  «تنوره دیو» و سریال «امام علی(ع)‌» ، منصور والامقام در فیلم‌های «53 نفر» و «مجازات» و سریال «هدف گمشده» ، ولی شیراندامی در فیلم‌های «وسوسه» و  «2 سرنوشت» و خسرو دستگیر در فیلم‌های «اتوبوس» و «ساوالان»  ازجمله بازیگرانی هستند كه او بیش از یک بار به جای آنها صحبت كرد. كار او در سریال «امام علی (ع)» در نقش منفی  اباقطام  قابل توجه بود. اما شخصاً با توجه به این كه گرجستانی صدای خوبی دارد و با توجه به ویژگی های صدای معمارزاده و چهره بازیگران ذكر شده، معتقدم در این جمع صدایش بیشتر مناسب احمد قدكچیان و حسین خانی‌بیگ بوده است.

 معمارزاده به گفته همكارانش ، انسانی نجیب و آرام بود. اهل جنجال‌آفرینی نبود و حتی در هیات مدیره انجمن گویندگان كم حرف می‌زد. همكارانش او را گوینده‌ای علاقه‌مند و منظم توصیف می‌كنند كه حاضر بود به خاطر جزئی‌ترین موارد كارش را تكرار كند. دوبلوری كه به دلیل جنس صدایش در هر فیلمی نیاز به او احساس می‌شد، و پس از گذشت 14 سال از مرگش هنوز جایش خالی است. حسین معمارزاده نیمه آبان 1375 پس از بازگشت از یك كار دوبله به دلیل بیماری قلبی به بیمارستان منتقل شد. اما برخلاف نظر پزشک با رضایت خودش به خانه رفت و سرانجام در 17 آبان پس از چند روز بیهوشی فوت كرد. گویندگی در سریال «تنهاترین سردار» به جای فتحعلی اویسی كه ناتمام ماند و فیلم «طوفان» ساخته محمدرضا بزرگ‌نیا جزء آخرین كارهای وی بودند.

 محمدرضا کلانتر

( این مقاله در سال 1389 در قاب کوچک – ضمیمه روزنامه جام جم – و سایت پرده سینما نیز منتشر شده است. )