آلبوم عکس صدا دار
با آگاهی به این نکته که « دوبله فارسی» در طول چند دهه در میزان علاقه مندی مردم ایران به سینما سهم انکارناپذیری داشته است اما با تعجب در میان پژوهش های سینمایی و تاریخ نگاری درباره سینمای ایران سهم اندک و انگشت شماری دارد. البته در سال های اخیر مطالب و کتاب هایی توسط افراد علاقه مند به موضوع دوبلاژ نوشته شده که با اقبال عمومی همراه بوده است؛ هر چند معتقدم که پرداختن به این موضوع در حوزه نوشتاری همچنان جای کار دارد و هر گونه تلاشی در این زمینه پسندیده است. با توجه به تمام سختی ها و مشکلات پیچیده ای که نویسنده یا پژوهش گر این عرصه با آن روبرو است. مشکلاتی چون عدم ثبت بسیاری از رخدادها و اتکا به تاریخ شفاهی و حافظه فعالان دوبلاژ تا مخدوش بودن برخی از آثار دوبله شده در گذر زمان و تعدد نسخه های دوبله یک فیلم.
در این میان، کتاب « تاریخچه کامل دوبله فارسی در ایران» از جمله کوشش های تازه بخش تاریخ نگاری دوبله فارسی است که توسط احمد ژیرافر در ۲ جلد مشتمل بر ۱۴۴۸صفحه نوشته شده است. در نگاه اول و گذرا به کتاب این نکته به چشم می آید که علاقه وافر و آشنایی نویسنده به مقوله دوبلاژ در نگارش کتاب با این حجم وسیع نقش پُر رنگی داشته و در ترتیب وقایع از دهه ۱۳۲۰ تا اوایل دهه ۱۳۹۰ و ذکر عناوین خواندنی همه نشان گر احاطه نویسنده نسبت به موضوع دوبلاژ است. عناوینی که در لا به لای مطالعه و جست و جو در مطبوعات و نشریات گوناگون و گفت و گو با عوامل دوبلاژ به دست آمده است و با سلیقه در کنار هم آمده به مانند دهه بیست/ دیلماج: شیوه ابتدایی دوبله، میان نویس، سینما ناطق، دوبله در ترکیه، تبلیغات ابتدایی، آنونس، فیلم های خبری با ناطق فارسی، مصطفی سیف اللهی اولین دوبلور ایرانی، دختر فراری و دختر کولی دوبله دکتر اسماعیل کوشان و یا دهه سی/ باند بازی و دسته بندی در ایتالیا، دوبله در ایتالیا، تأثیر دوبله ی ایتالیا بر روی دوبله در ایران، تأسیس استودیوهای دوبله و افزایش فعالیت دوبله و ... . با تمام این اوصاف « تاریخچه کامل دوبله فارسی در ایران» متأسفانه کتاب کاملی از نظر تاریخی نیست و تنها در حد عنوان کامل خودنمایی می کند که این معضل در مطالعه عمیق و موشکافانه اش بیشتر به چشم می آید. کتاب در شکل کنونی بیشتر تبدیل به آلبوم عکسی از جامعه دوبلاژ شده که آنان را در مقاطع سنی مختلف نشان می دهد. البته در میان انبوه تصاویر کمتر دیده شده ای از دوبلورها نیز وجود دارد که دیدن شان خالی از لطف نیست اما کیفیت پایین اغلب شان جالب توجه نیست به ویژه این که ایده خوب گذاشتن عکس دوبلورها در پشت میز ضبط صدا برای معرفی دوبله فلان فیلم در این شکل اجرای کنونی بسیار ملال آور شده است. به راستی چه ضرورتی داشته برای نمونه معرفی دوبلورهای فیلم «بر باد رفته» از تصاویر تکراری و کار شده در جاهای دیگر استفاده شود آن هم به این شکل بی کیفیت و سرسری که تعداد بالایی از صفحات را به خود اختصاص داده است و یا وقتی از عناوین عبور کرده و با حوصله مطالب را بخوانیم آن جاست که عنوان «کامل» بودن کتاب از اساس به چالش کشیده می شود. برای مثال با مرور رخدادهای دهه ۱۳۶۰ نویسنده به ماجرای ممنوع الکاری منوچهر اسماعیلی بنا به دستور معاونت وقت سینمایی اشاره ای نکرده است. ماجرایی که از نظر تاریخی دارای اهمیت بوده و یادآوری این موضوع بر می گشته به میزان بالای دستمزد اسماعیلی در آن مقطع زمانی، یا تمرّد از دستورات و بخشنامه های مدیران وقت و یا سرآغازی بوده برای کنار گذاشتن تدریجی دوبلورها از دوبله فیلم های ایرانی و روی آوردن فیلم سازان به روش صدابرداری سر صحنه که نمی دانیم نویسنده از روی عمد و یا سهل انگاری از این ماجرا گذر کرده است. این بی دقتی در نیاوردن و یا ذکر اسامی اشتباه در بخش های مختلف کتاب به وفور دیده می شود که شاهد مثال این نکته در بخش صد دوبله درخشان تاریخ دوبله ایران در ذکر اسامی عوامل دوبله فیلم «محمد رسول الله (ص)» است که نام مترجم یعنی حسین شایگان از قلم افتاده است. در صفحه ۹۲۰ و ۹۲۱ درباره وضعیت دوبله کارتون در دهه ۱۳۷۰ این چنین آمده است: « دوبله کارتون در این سال ها وضعیتی به مراتب ضعیف تر از سایر بخش ها دارد. در این دهه دوبله کارتون به میدان کارآموزی بدل می شود و غالبا کارآموزان دوبله برای یادگیری از دوبله کارتون آغاز می کنند. در این میان نتیجه و کیفیت حاصل را می توان حدس زد. در این دهه برای دوبله فیلم های انیمیشن بزرگی همچون «شیر شاه» گوینده کارتون گوی موفق به اندازه کافی وجود ندارد؛ تحلیل رفتن بضاعت دوبله را از دوبله فیلم های بزرگی در این سطح کاملا می توان احساس کرد.» در این جا روشن نیست که نویسنده بر پایه چه دلایلی این تحلیل اشتباه را ارائه می کند؟ برای اثبات این ادعای نادرست همین بس که کارتون مشهور «شیر شاه» (محصول کمپانی دیزنی،۱۹۹۴) در میانه های دهه هفتاد توسط جلال مقامی در استودیو ساند فیلم با حضور گویندگان شاخصی چون بهرام زند، جلال مقامی، خسرو شمشیر گران، همت مومی وند، محمد عبادی، مینو غزنوی، تورج نصر، مهوش افشاری و... دوبله شده و از جمله دوبله های با کیفیت است. مشخص نیست که نویسنده خواسته در کتابش تاریخ نویسی کند یا در کل تحلیل کند و از همین جاست که کتاب در نوع لحن و روایت ضربه می خورد و آوردن یک نمونه تحلیل اشتباه جهت اثبات این موضوع است.
کتاب « تاریخچه کامل دوبله فارسی در ایران» این قابلیت را داشت که یک بار برای همیشه به موضوع تاریخ دوبله فارسی در حوزه نوشتاری پرداخته شود ولی در حال حاضر این فرصت تاریخی را از دست داده و چیزی جز واژه های حیف و افسوس باقی نگذاشته است و نیاز به بازبینی، بازنویسی، ویراستاری تخصصی و طراحی درخشان برای چاپ دوباره دارد.
نیروان غنی پور
