ضیافت باشکوه
ضيافت در فرهنگ لغت به معناي مهماني رفتن، مهماني دادن، دور هم جمع شدن و ...آمده است. بار معنايي اين كلمه به قدري است كه مي‌توان آن را درجنبه‌هاي گوناگوني چون علوم، فرهنگ، هنر و ... به كار برد، به مانند وقتي كه گفته مي‌شود. ضيافت دانشمندان، شعرا، كارگردانان و... اما در اين جا مي‌خواهم اين نكته را به ضيافتي ديگر تعميم دهم؛ ضيافت دوبله به اين ضيافت با پرهيز از هرگونه مراسم و تشريفات خاص اشاره دارد، به نحوه عملكرد عوامل دوبله يك فيلم كه آن را براي مخاطب تماشايي و لذت‌بخش مي‌كند. تاريخچه دوبله فارسي از اين دست ضيافت‌ها به خود زياد ديده كه اغلب اختصاص دارند به دوران طلايي دوبلاژ اما جاي بسي خوشحالي دارد كه اين روند در دهه حاضر نيز متوقف نشد كه دوبله فيلم «تسخيرناپذيران» (اثربرايان دي پالما، محصول 1987 به مديريت دوبلاژ خسرو خسروشاهي) گواه اين مدعاست. دوبله اين فيلم، علاقه مندان دوبله را مجددا به ضيافتي باشكوه دعوت كرد وموجب زنده شدن خاطرات دلپذير دوبله فارسي در ذهن دوستداران شد. از دلايل مهمي كه دوبله فيلمي را درخشان مي‌كند، ساختار جذاب اثر و حضورهنرپيشه‌هاي مشهور سينماست و «تسخيرناپذيران» اين قابليت را داشته كه دوبله‌اش ديدني از آب درآيد كه مدير دوبلاژ صاحب سبكي چون خسرو خسروشاهي نيز در اين بين نقش مهمي ايفا كرده است. صاحب سبك بودن خسروشاهي در اين عرصه برمي‌گردد به مرحله انتخاب گويندگان (Casting) كه در كارهايش انجام مي‌دهد و به قدري اين كار را ماهرانه به سرانجام مي‌رساند كه پس ازتماشاي فيلم هر علاقه‌مندي اين نكته را بازگو مي‌كند كه انتخاب صدايي بهتر از اين نمي‌توانستيم متصور شويم. نكته مهم ديگر در نحوه كارخسروشاهي درك مناسب وي از فضاي اثر و حافظه مناسبش در رابطه با شيوه گويندگي دوبلورهاست كه مثلا فلان صدا با چهره كدام هنرپيشه تناسب بيشتري دارد كه همين مقوله در دوبله «تسخيرناپذيران» قابل جستجوست. حضور ستارگان مشهوري چون كوين كاستنر، رابرت دنيرو، شون كانري و اندي گارسيا در اين فيلم، يك مدير دوبلاژ آگاه را مجاب مي‌كند كه كار با كيفيتي را ارائه كند، چون در آثاري اين چنين كه هنرپيشه‌هاي شاخصي در آن هستند نگاه به دوبله‌اش نيز داراي حساسيت و پيگيري از سوي تماشاگر است. «تسخيرناپذيران» اقتباس آزاد از سريالي تلويزيوني به همين نام است. فيلم كه به دوره منع مصرف مشروبات الكلي در آمريكا مربوط مي‌شود، داستان مبارزه اليوت نس حقوقدان (با بازي كوين كاستنر) در راه سالم سازي شهرشيكاگو را به تصوير مي‌كشد. گروه دستچين شده نس افراد سالمي بودند كه برخلاف ديگر همكارانشان رشوه نمي‌گرفتند و به اين جهت تسخيرناپذير خوانده شدند. دشمن شماره يك آنها آل كاپون (رابرت دنيرو) است؛ نماد جرم و جنايت كه همچون ديوي بر شيكاگوچنگ انداخته بود. خسروشاهي علاوه بر مدير دوبلاژي اين فيلم، به جاي كوينكاستنر در نقش اليوت نس نيز نقش‌گويي كرد. خسروشاهي سابق بر اين در «باگرگ‌ها مي‌رقصد» هم به جاي كاستنر، نقش‌گويي درخشاني داشت كه در«تسخيرناپذيران» نيز اين روند را ادامه داد. دوبله فيلم از همان ابتداي تيتراژ آغاز مي‌شود و خسرو شمشيرگران با صداي پرصلابتش عنوان و عوامل فيلم را مي‌گويد كه همخواني دلپذيري با موسيقي تيتراژ (ساخته جذاب انيوموريكونه) دارد. با ظاهر شدن متن توضيح در اولين سكانس، شمشيرگران شيوه مثال‌زدني‌اش در عنوان‌بندي خواني را به رخ مي‌كشد: «فعاليت‌هاي غيرقانوني، شيكاگو را به شهري در حال جنگ مبدل كرده است كه گروه‌هاي تبهكار در آن با يكديگر به رقابت مي‌پردازند. آنان با قتل و جنايت نيات خود را عملي مي‌كنند...» سپس دوربين تصوير رابرت دنيرو (كه ايفاگر نقش آل‌كاپون است) را در حال اصلاح صورت نشان مي‌دهد كه بهرام زند با حالتي رئيس‌مآبانه مي‌گويد: «خب!براتون بايد بگم چون نكته حساسيه...». اين جاست كه انتخاب صداي زند براي دنيرو از سوي خسروشاهي از نكات مثبت دوبله «تسخيرناپذيران» مي‌شود. هرچند كه دنيرو در طول فيلم حضور كمي دارد، اما انتخاب دي‌پالما براي اين نقش تاثيرگذاري‌اش را مي‌گذارد. به موازات اين مساله، خسروشاهي نيز هوشمندانه انتخاب صدايي انجام داده كه كاملا با چهره و حس و حال دنيرو تناسب دارد. نگارنده در مقاله‌هايي كه به معضل چند صدايي شدن هنرپيشه‌هاي مشهورپرداخته، از دوبله فيلم‌هاي رابرت دنيرو به عنوان نمونه بارز اين معضل نام برده است و به شخصه معتقدم در ميان گويندگاني كه به جاي دنيرو، نقش‌گويي كرده‌اند صداي بهرام زند بهترين گزينه است و به اصطلاح بر چهره و نوع بازي اين بازيگر مي‌نشيند. از ديگر انتخاب‌هاي درخشان خسروشاهي، بايد از صداهاي نصرالله مدقالچي به جاي شون كانري (در نقش ملون) و منوچهر والي‌زاده به جاي اندي گارسيا(جوزپه استون) نام برد. والي‌زاده زبر و زرنگي‌هاي شخصيت جوزپه را بخوبي در صدايش به كار گرفته و مدقالچي نيز نقش‌گويي باصلابتي به جاي شون كانري دارد. كانري در نقش پليس كاركشته‌اي به نام ملون، حكم بزرگ گروه تسخيرناپذيران را دارد كه در جاهايي با لحني پدرانه از تجربياتش براي ساير اعضاي گروه مي‌گويد كه مدقالچي نيز اين لحن را در ديالوگ‌گويي‌اش به كار گرفته، مانند صحنه‌اي كه از قوانين نانوشته پليس براي اليوت نس مي‌گويد: «اين دومين قانون پليسه، اگر مي‌خواهي رازدار خوبي باشي، رازت را به رئيست نگو!». دو نقش مكمل جالب توجه در دوبله فيلم وجود دارد؛ نقش عكاس خبرنگار دست و پا چلفتي كه اصغر افضلي با لحن كمدي‌اش به جايش صحبت كرده و ديگري عضو سر به زير گروه يعني اسكار والاس (با بازي چارلز مارتين اسميت) كه افشين زي نوري با تسلط گويندگي كرده است. به هر حال تماشاي ضيافت دوبله «تسخيرناپذيران» به مراتب شيرين‌تر از خواندن نكته‌هايي ازچگونگي ساختار دوبله است، چرا كه تركيب دلپذيري از چهره هنرپيشه‌هاي شاخص با صداهاي ماندگار را فراهم آورده است. ديگر گويندگان حاضر در اين ضيافت عبارتند از: زنده‌ياد خسرو شايگان، شهلا ناظريان، سيامك اطلسي، مهرداد ارمغان، جواد پزشكيان، بهرام زاهدي، محمد عبادي، محمدعلي ديباج، زوياخليل‌آذر، ناصر نظامي، بهمن هاشمي، ولي‌الله مومني، تورج نصر، رزيتاياراحمدي و اردشير منظم. «تسخيرناپذيران» در سال 1382 در امور دوبلاژ تلويزيون جهت پخش از برنامه سينما يك دوبله شد. هم‌اكنون نسخه‌اي از آن دوبله در بازار موجود است.
(این مقاله پیش از این در تاریخ 23 شهریور 1387 در نشریه «قاب کوچک» چاپ شده است)
