همراهی دوبلاژ با سلول های خاکستری مغز
براي مخاطبان تلويزيون ايران، اوايل دهه هفتاد شمسي سال‌هاي خاطره‌انگيزي است چرا كه بهترين سريال‌هاي اقتباس شده از مشهورترين آثار ادبيات پليسي جهان در شبكه‌‌هاي داخلي به نمايش درآمد. اين سريال‌ها كه جملگي از توليدات تلويزيون انگلستان بودند، با ساختاري جذاب، چيدمان فضايي معما‌گونه، كارگرداني سنجيده و بازي‌هاي باورپذير بازیگران، توانستند مخاطبان بسياري را به خود اختصاص دهند و از لحاظ ميزان هم‌دلي تماشاگر با پرسوناژهاي اصلي سريال قابل قياس با مجموعه‌هاي پليسي آلمان (كه در قبل پخش مي‌شدند) مانند «كارآگاه كاستر»، «كارآگاه ولف» و «دريك» و سريال‌هاي ايتاليايي و استراليايي (شاهد پخش آنان از شبكه‌ها بوده و هستيم) نبوده و در مرتبه بالاتري قرار گرفتند. اين سريال‌هاي انگليسي با نمايش مجموعه «خانم مارپل» آغاز شد، با «پوآرو» ادامه پيدا كرد و بايد حسن ختام آنان را سري مجموعه‌هاي «شرلوك هولمز» دانست، طوري كه از ديدگاه اجتماعي نيز نام اين شخصيت‌ها با خصايل اخلاقي و تكّه كلام‌هاي شان به فرهنگ عامه هم رسوخ كردند. هنوز هم در نمایش های چند باره شان مخاطب را با خود همراه می کنند بدون آن که حسّی از دل زدگی را پدید آورند و البته برای تماشاگران تلویزیون ایران تماشای این سریال ها با دوبله های با کیفیت شان،خوشایند بوده است و جا را برای تحلیل و بررسی همواره باز می گذارد.
دوبله مجموعه «خانم مارپل» (محصول 1984) حاصل كار يكي از شاخص‌ترين مديران دوبلاژ است. احمد رسول‌زاده (چهره ماندگار دوبلاژ در سال 1385) كه سال‌هاست صداي باوقار و مهربانش را در آثار مختلفي چون «عمرمختار» (به جاي آنتوني كوئين)، «كتاب آفرينش» (به‌جاي شخصيت نوح با بازي جان هيوستن)، «پيرمرد و دريا» (اسپنسر تريسي)، «محمد‌رسول‌الله (ص)» (به جاي شخصيت ابوطالب ) و ... شنيده‌ايم در امر مديريت دوبلاژ نيز از سرآمدان اين عرصه مي‌باشد كه مي‌‌توان اين گفته را در دوبله فيلم‌‌هايي مانند «پدرخوانده» (دوبله نسخه سينمايي قسمت اول)، «بن هور»، «دكتر ژيواگو»، «تابستان گرم و طولاني»، «فرار بزرگ»، «وداع با اسلحه» و... جستجو كرد. صداي وي را كه هم‌اكنون در برخي از آثار مستند مي‌شنويم (مانند مستند «مسلمانان») دوبله سريال «خانم مارپل» در واقع جزء آخرين آثاري است كه با سرپرستي رسول‌زاده در تلويزيون دوبله شد. رسول‌زاده با اشرافي مثال زدني كه درباره كليت كار دارد، گويندگان شاخصي را براي نقش‌گويي در «خانم مارپل» در نظر گرفت كه بايد از انتخاب برتر وي، يعني صداي زنده یاد فهيمه راستكار به جاي شخصيت جين مارپل (با بازي جوآن هيكسن) نام برد. صداي راستكار و نحوه نقش‌گويي‌اش توانست گوياي آداب‌داني، كنجكاوي و حتي فضولي‌هاي شخصيت خانم مارپل (با آن «اوه» گفتن‌‌هاي معروفش) باشد و در كارنامه‌‌اش،كنار نقش‌گويي‌هاي ماندگاري به جاي جنت لي در فيلم «رواني» (اثر آلفرد هيچكاك)
و کاترین هپبورن در فیلم «شیر در زمستان» قرار گیرد.
آگاتا‌كريستي در مقام نويسنده رمان خانم مارپل، شخصيت‌هاي زن بسياري را در اثرش گنجانده كه در سريال نيز شاهد حضور تعداد بالايي از هنرپيشگان زن هستيم. نكته مثبت در دوبله «خانم مارپل»، حضور صداي گويندگاني است كه براي اين هنرپيشگان از سوي رسول‌زاده به كار گرفته شد. ژاله علو، پري هاشمي، زنده یاد مهين بزرگي، آزيتا لاچيني، ناهد شعشعاني، رزيتا ياراحمدي، مهين برزويي و... از آن جمله‌اند كه به طور كامل نقش‌گويي‌هايشان مطابق با فضاي زنانه اثر است. اين يكدست بودن صداهايي كه ذكر شد با صداي گويندگاني چون تورج مهرزاديان، زنده یاد امير قطعه‌اي، عباس نباتي كه تقريبا حضور ثابتي در هر قسمت «خانم مارپل» داشتند، تركيبي دلپذير از دوبله اين سريال به وجود آورد. هنگامي كه صحبت از دوبله «خانم مارپل» مي‌شود بايد يادي از ترجمه روان و شكيل آن نيز كرد. مترجم نام آشناي فيلم، حسين شايگان با ظرافتي موشكافانه لايه‌هاي فرهنگ بريتانيايي با آن آداب و القاب خاص را در ترجمه «خانم مارپل» انعكاس داده و سهم بسزايي در ماندگاري
این دوبله داشته است.
اما دوبله سريال «پوآرو» حكايت ديگري دارد. چند‌قسمت ابتدايي اين سريال به صورت نسخه سينمايي در نوروز 1373 به مدير دوبلاژي ايرج رضايي از شبكه اول به نمايش درآمد. ايرج رضايي علاوه بر مديريت دوبلاژ؛ به جاي شخصيت هر كول پوآرو (با بازي تحسين برانگيز ديويد ساچت) نيز گويندگي كرد. در پي تغيير مدير دوبلاژ «پوآرو» از سوي مسوولان شبكه، زنده یاد عطاءالله كاملي دوبله اين سريال را به دست گرفت و از همان جا بود كه آن را به يكي از يادگارهاي دوبله سريال‌هاي تلويزيوني تبديل كرد. انتخاب گويندگان و نحوه ديالوگ‌نويسي عطاءالله كاملي براي سريال «پوآرو»، كاملا هوشمندانه صورت گرفته بويژه درباره ديالوگ‌هاي شخص پوآرو كه به دليل بلژيكي بودن شخصيت، لابه‌لاي گفتارش كلمات فرانسوي نيز ادا مي‌شود، كمترين لطمه را ديده و كاملا با نسخه اصلي تطابق دارد. عطاءالله كاملي كه به جاي سربازرس جپ (فيليپ جكسون) در اين سريال نقش‌گويي كرد از گويندگان زبده‌اي براي صداي شخصيت‌هاي اصلي سريال استفاده نمود. گويندگاني چون جلال مقامي (به جاي شخصيت كاپيتان هستينگز/با بازی هیو فریزر)، ايران بزرگمهر (خانم لمون/پولین موران) و اكبر منّاني به جاي هركول پوآرو كه منّاني با تبحر خاص خودش در تيپ‌گويي، صداي اين شخصيت را در نزد دوستداران دوبلاژ درخشان كرد. چگونگي شكل‌گيري اين تيپ صدايي براي پوآرو از زبان اكبر مناني شنيدني است: «با اين كه در فيلم‌هاي زيادي نقش گفته‌ام، اما به نظرم ماندگارترينش همين پوآرو شد. وقتي دوبله سريال را به عطاءالله كاملي سپردند، از چند گوينده تست گرفته بودند كه نتيجه كار براي مسوولان تلويزيون رضايت‌بخش نبود. البته نمي‌دانستم كه اين نقش را قبلا آقاي رضايي گفته‌اند ولي از تست دادن چند نفر خبردار بودم. به هر حال به خاطر دوستي با آقاي كاملي، ايشان پيشنهاد كردند كه اين نقش را بگويم. معتقد بود كه من مي‌توانم. وقتي فيلم را ديدم،
متوجه شدم که بازیگرش رفتار خاصی دارد، از شیوه حرف زدن بگیرید تا راه رفتنش. در اين مدت چند فصل از داستان‌هاي آگاتا كريستي را هم خواندم و همچنين زندگي نامه ديويد ساچت را. پس از 2 هفته به آقاي كاملي مراجعه كردم و گفتم كه تيپ خاصي را براي صداي اين نقش طراحي كرده‌ام، اما نمي‌دانم كه مناسبش هست يا نه. قسمت اول را ضبط كرديم و نظر مدير تامين برنامه را جويا شديم كه معتقد بود خيلي خوب است و ما نيز به ياري خداوند كار را با قدرت ادامه داديم. پوآرو كارآگاهي خارجي در انگلستان بود كه انگليسي را با ته‌لهجه فرانسوي صحبت مي‌كرد كه در دوبله‌اش نيز بايد اين نكته رعايت مي‌شد. آقاي كاملي به دليل تسلط به زبان فرانسه، واژه‌ها را به خوبي تلفظ مي‌كردند و من به فارسي مي‌نوشتم و اين جوري شيوه تلفظ اسامي و اصطلاحات فرانسوي را آموختم، به طوري كه بعدها دوستاني مي‌پرسيدندكه شما زبان فرانسه مي‌دانيد؟!!.»
