تمام عناصر فاخر

طبق قانوني نانوشته، دوبله فيلم هاي تاريخي در تاريخچه دوبلاژمان اغلب چشمگير از آب درآمده است. از نمونه هاي مشهور اين مقوله مي توان به دوبله فيلم هاي بن هور، اسپارتاکوس، کتاب آفرينش، هملت، لورنس عربستان، عمرمختار، ده فرمان، شجاع دل و... اشاره کرد. استدلال مديران دوبلاژ و حتي دوبلورها درباره دوبله فاخر آثار تاريخي در اين است که نوع فضاي اثر و نحوه ديالوگ گويي شخصيت ها اين امکان را به گوينده مي دهد تا با قدرت و انرژي بيشتري کارش را ارائه کند. با تمام احترام و علاقه نسبت به دوبله آثار ذکر شده، دوبله فيلم محمد رسول الله را چيز ديگري مي دانم، بدين معني که تمام عناصر يک دوبله فاخر را داراست که دربرگيرنده ترجمه، نحوه ديالوگ نويسي، انتخاب گويندگان و صدابرداري مطلوب مي شود.
سواي کارگرداني سنجيده مصطفي عقاد، نحوه بي نظير روايت پردازي گروه فيلمنامه نويس، تصاوير چشم نواز جک هيلارد در مقام مدير فيلمبرداري، نقش آفريني به يادماندني هنرپيشگاني چون آنتوني کويين، ايرنه پاپاس، مايکل انصارا و ديگر بازيگران و از همه شاخص تر موسيقي جاودانه موريس ژار (که به شخصه اعتقاد دارم، هنگام تنظيم ارکستراسيون اين فيلم به يک منبع لايزال الهي وصل بوده)، منوچهر اسماعيلي به عنوان مدير دوبلاژ محمد رسول الله سهم بسزايي در ماندگاري اين اثر نزد مخاطب ايراني داشته است.
اين فيلم را بايد شريف ترين اثر درباره به تصوير کشيدن زندگي يکي از پيامبران الهي در تاريخ سينما دانست و به همين موازات درباره دوبله اش همين نکات لحاظ شده است.
منوچهر اسماعيلي اين فيلم را در سال 1358، در استوديو فيلمکار و با جمعي از بهترين هاي اين حرفه دوبله کرد. نسخه با کيفيت سينمايي به انضمام نسخه صدا و موسيقي، همراه متن هاي ديالوگ به طور جداگانه، به شاهکاري انجاميد که هنوز پس از گذر سال ها و پخش هاي مکرر آن از شبکه هاي تلويزيوني، شاهد هيچ گونه افت صدايي و تصويري از محمد رسول الله نبوده ايم.
به عقيده بسياري از دوستداران دوبله، منوچهر اسماعيلي نابغه اي در اين عرصه است.
وي هوش بالايي در زمينه بزرگترين دستاورد دوبلاژ يعني شخصيت پردازي صدايي دارد و حالا فکرش را بکنيد که اين فرد در مقام مديريت دوبلاژ فيلمي قرار بگيرد و آن وقت، شيوه و روش هاي نقش گويي را ميان ساير دوبلورها نيز تسري دهد. اسماعيلي در محمد رسول الله عهده دار نقش گويي به جاي شخصيت حمزه ع (با بازي درخشان آنتويي کويين) است که قبلا تجربه درخشان نقش گويي به جاي وي در فيلم جاده را هم داشته، اما اجراي صدايش در نقش حمزه بقدري ماندگار است که تصوير کويين را با صداي اسماعيلي، تنها مي توان در ذهن تداعي کرد.
به ياد آوريد در دقيقه بيست و پنجم فيلم که حمزه با آن ابهت و سوار بر اسب به جمع مسلمانان آزارديده از سوي مشترکان مي پيوندد و در مواجهه با رهبرشان (ابولهب) مي گويد: «خيلي شجاعي!» لحن بيان اسماعيلي در اين جمله، پهلواني و به تعبيري رجزخواني است. يا در سکانس جنگ بدر وقتي 3 نفر از سپاه اسلام رودرروي سپاه مشرکان قرار مي گيرند، اسماعيلي با لحني تمسخرآميز به نمايندگان آن سپاه مي گويد: ما لايق شما هستيم.
وي کلمه هستيم را طوري ادا مي کند که لايه اي از طعنه نيز در آن وجود دارد و لحظاتي بعد، هنگامي که علي ع را خطاب مي کند طوري باصلابت است که زيبنده اين نام قرار مي گيرد. همه اين موارد گوياي بي همتايي منوچهر اسماعيلي در نحوه نقش گويي اش است.
مابقي گويندگان نيز فوق العاده جذاب و همطراز يکديگر نقش ها را گفته اند. نصرالله مدقالچي در کارنامه اش، کارهاي ماندگار زيادي دارد؛ اما صدايش به جاي ابوسفيان آنقدر فوق العاده است که جاي هيچ گونه ايرادي نگذاشته، وي عناصر ذکاوت، سياست و رياست اين پرسوناژ را در صدايش به کار گرفته و تاثيرگذارترين ديالوگ هاي فيلم را از زبان وي مي شنويم: «من آتش را ديدم و مردان دود آتش را» و «محمد از قلب ها وارد مي شود نه از ديوارها.».
رفعت هاشم پور براي صداي شخصيت هند خباثت و مکاري را استادانه اجرا نموده و حتي صداي شيک و اشرافي ناصر ممدوح نيز کاملا تناسب با چهره و حالات خالدبن وليد دارد. در دوبله محمد رسول الله ما نقش گويي به اصطلاح کوچک و بزرگ نداريم که گوينده نقش مکمل کار را جدي نگرفته باشد. نمونه درخشان اين موضوع اجراي صداي شخصيت شاعر است که توسط شهروز ملک آرايي صورت گرفته با اين که طول اجراي اين نقش کمتر از يک دقيقه است اما ملک آرايي با استعداد خويش و هدايت مدير دوبلاژ آن را ماندگار مي کند.
وقتي مي گويد: «نان و آب شعرا در خانه بزرگان يافت مي شود و نان، نان، قسم مي خورم که نان آنجا از آب نيز نارک تر است.» صداي نقش زيد (پسرخوانده پيامبر) را سعيد مظفري با نوعي کنجکاوي و مهرباني در صدا گفته و در سکانس مشهور ملاقات مسلمانان با نجاشي در حبشه جلال مقامي (به جاي جعفربن ابي طالب)، محمدعلي ديباج (نجاشي) و ناصر خاوري (عمرو عاص) در باورپذيري اين واقعه تاريخي بسيار کوشيده اند، فراموش نکنيم که ترجمه بي نقص حسين شايگان، صدابرداري و باندسازي با کيفيت صدا از جانب زنده ياد روبيک منصوري و صداي رشک برانگيز فريدون فرح اندوز به عنوان راوي داستان، دوبله محمد رسول الله را به مثابه آموزشگاه دوبله براي علاقه مندان اين هنر درآورده است.
در انتها آوردن اسامي ساير گويندگان نيز خالي از لطف نيست. ناصر طهماسب (بلال)، احمد رسول زاده (ابوطالب)، آرشاک (عمار)، نصرت الله حميدي (ابولهب)، صادق ماهرو (ابوجهل)، بهرام زند (اميه)، ايرج رضايي (ياسر)، بدري نوراللهي (سميه)، سيامک اطلسي (وليد)، زنده ياد حسين معمارزاده (عبدالله بن ابي حاکم مدينه)، محمود فاطمي (هراکليوس)، آذردانشي، زنده ياد پرويز نارنجي ها، غلامعلي افشاريه و تورج مهرزاديان.