شکلات تلخ

 در ادامه مطالب چند صدایی شدن بازیگران مشهور،نوبتی هم باشد این بار به بررسی دوبله فیلم های جانی دپ می رسیم که در سال های اخیر(همانند هنرپیشه هایی که در شماره های پیشین به روند دوبله آثارشان اشاره شد)از آسیب یا به عبارتی آفت چند صدایی شدن مصون نمانده است . در این بین با توجه به تجربه شخصی که از نگارش یادداشت های این چنینی به دست آورده ام ، معمولا پس از به چاپ رسیدن مقاله با اظهار نظرات و تماس هایی مواجه شده ام که برای نمونه اعلام می کردند نام فلان دوبلور یا اسامی دوبله چند فیلم در یادداشت مورد نظر از قلم افتاده و از لحاظ آماری،نگاه کاملی به این جریان انداخته نشده است . شاید ذکر نکته ای برای روشن شدن این موضوع خالی از لطف نباشد که هدف اصلی تک نگاری های «همه به جای ...» تنها بحث ارائه آمار(درباره تعداد فیلم های دوبله شده از یک بازیگر و گویندگانی که به جایش نقش گفته اند)نیست که اگر هم این تعبییر از آن شود ، فی نفسه اشکالی ندارد اما مشکل از جایی آغاز می شود که موانع بسیاری در راه ارائه و بررسی دقیق اطلاعات دوبله فیلم ها وجود دارد مانند تعدد نسخه های دوبله شده از یک فیلم ، فقدان یا مخدوش بودن دوبله های قدیمی ، وجود آرشیوهای شخصی برخی از صاحبان فیلم ها که مواجه است با عدم نمایش عمومی آثاری که به میل و هزینه خودشان دوبله کرده اند و ... . به هر حال در «همه به جای...» نگاه اصلی به چطور گفتن و بحث پیرامون تناسب صدا با چهره است و به همین بهانه ، نیم نگاهی نیز به وضعیت کنونی دوبلاژ دارد . درباره دوبله های جانی دپ باید به این نکته اعتراف کنم که نمی توان در مورد ثابت شدن یک صدا برایش با قاطعیت نظر داد به دو دلیل: یکی نوع جنس بازی و شکل متفاوت چهره پردازی متفاوت دپ در هر فیلم که اغلب با مایه ای فانتزی همراه بوده و کافی است برای نمونه به نقش ماندگاری چون جک اسپارو دقت کنیم که جانی دپ با الهام گرفتن از شخصیت کیت ریچاردز(گیتاریست گروه رولینگ استون)،شخصیت کارتونی راسویی به نام په په لو پیو و از سویی نوع آرایش صورت باب دیلن با خط چشم های مشکی در دهه هفتاد،شخصیت اسپارو را طراحی کرد که همین جزییات کار را برای شخصیت پردازی صدا توسط دوبلورهای تمام حرفه ای هم سخت می کند و نکته دیگر درباره شیوه کار دوبلورهایی است که به جای جانی دپ نقش گویی کرده و تمام توانشان را به کار گرفته اند(البته تناسب داشتن یا نداشتن صدای شان با چهره موضوع دیگری است)،گویی که با آگاهی می دانستند سوای بسیاری از کارهای شان به جای چه هنرپیشه خاص و محبوبی نقش می گویند و همین کار انتخاب صدایی ثابت را خیلی مشکل می کند . دوبلورهایی چون خسرو خسروشاهی ، منوچهر والی زاده ، سعید مظفری ، چنگیز جلیلوند ، کیکاوس یاکیده ، شروین قطعه ای ، علیرضا باشکندی و افشین زینوری تا حالا صدایشان در فیلم های جوخه(اثر الیور استون) ، مرد مرده(جیم جارموش) ، دانی براسکو(مایک نول) ، شکلات(لاسه هالستروم) ، دزدان دریایی کارائیب(گور وربینسکی/سه گانه نفرین مروارید سیاه،قلب مرد مرده،انتهای دنیا) ، روزی روزگاری در مکزیک(رابرت رودریگوئز) ، پنجره مخفی(دیوید کوئیپ) ، در جستجوی ناکجا آباد(مارک فارستر) ، دشمنان جامعه(مایکل مان) ، چارلی و کارخانه شکلات سازی(تیم برتون) و اسلیپی هالو(تیم برتون با عنوان دوبله شده افسانه سوار بی سر)به جای جانی دپ شنیده شده و می توان کار هر کدامشان را جداگانه بررسی نمود . قبل از بررسی علاقه مندم به این نکته اشاره کنم که این مجموعه دوبله فیلم هایی است که به شخصه (با توجه به پخش تلویزیونی و نسخه های موجود در شبکه خانگی)دیده ام و نمونه کمتر دیده شده ای در آن پیدا می شود؛ضمن این که سلیقه شخصی نیز در این نظرات دخالت داشته و حکم قانون کلی را ندارد . یک بار از ناصر طهماسب(که مدیریت دوبلاژ فیلم های جوخه،مرد مرده و شکلات را بر عهده داشته است)درباره بهترین گزینه برای دوبله جانی دپ پرسیدم که پاسخ تأمل برانگیزی داد: « این بازیگر به تعبییری بازی پرّانی دارد و باید صدایی به جایش صحبت کند که دارای خاصیت اثیری باشد و صدایی با این ویژگی کمتر پیدا می شود ».

خسرو خسروشاهی: این مدیر دوبلاژ نام دار آثار شاخصی را در دهه هشتاد دوبله نمود که از آثار با کیفیت این دوره بودند مانند دوبله فیلم های پدر خوانده(اپیزود های دوم و سوم) ، تسخیرناپذیران ، هیأت منصفه  فراری ، سیندرلامن ، یاران اوشن و در جستجوی ناکجا آباد که در آن خسروشاهی(به جای جانی دپ) ، منوچهر اسماعیلی(داستین هافمن) و مینو غزنوی(کیت وینسلت) نقش های اصلی را می گفتند که در کنار هم ترکیب خوبی را به وجود آورده بودند . در دوبله این فیلم صدای خسروشاهی متناسب با فضای فانتزی و رومانتیک اثر بود . خسروشاهی در دوبله روزی روزگاری در مکزیک هم به جای دپ صحبت کرد اما اتفاق جالب در دوبله دانی براسکو افتاد ، جایی که خسروشاهی منوچهر والی زاده را جهت نقش گویی به جای دپ انتخاب کرد و دوبله نقش آل پاچینو را برای خودش کنار گذاشت تا نشان دهد جایی که آل پاچینو باشد،استاد هیچ گونه رغبتی برای نقش گویی به جای بازیگر دیگری ندارد .

منوچهر والی زاده: صدای دوست داشتنی ، پر کار و با انرژی عناوینی است که همواره می توان درباره والی زاده به کار برد . وی در طول این سال ها به جای بازیگران زیادی از ملیت های گوناگون نقش گویی کرده که جانی دپ هم یکی از آن هنرپیشه هاست . در دو فیلم مرد مرده و دانی براسکو صدای والی زاده به جای دپ شنیده شد که از لحاظ اصول حرفه ای نقش گویی هیچ ایرادی نداشت و والی زاده تمام توان و تلاشش را در پرداخت صدای شخصیت های ویلیام بلیک و دانی براسکو به کار برد اما نکته در این جاست که آیا جنس صدای والی زاده مناسب هر چهره و شخصیت جوان و میان سالی هست؟این همان نکته ای است که بسیاری از مدیران دوبلاژ نگاه ساده انگارانه ای به آن داشته و برای دوبله شخصیت جوان فیلم در همان نگاه اول ، تنها گزینه صدای منوچهر والی زاده است که به ذهن شان خطور کرده و به نوع لحن گفتار او کمتر توجهی دارند . در لحن گفتار والی زاده رگه هایی از طنز و شادابی وجود دارد و به همین دلیل برای چهره های جدی و راز آلود تأثیرگذاری خاصی نداشته و کمتر در حافظه مخاطب ماندگار می شود به مانند دوبله نقش های جانی دپ ، راسل کرو ، کیانو ریوز و جت لی اما در نقطه مقابل  لحن و صدای والی زاده به شکل عجیبی بر روی هنرپیشه های سیاه پوستی چون ویل اسمیت ، ادی مورفی ، وزلی اسنایپس و کریس تاکر و یا حتی نقش گویی ویژه اش به جای جان تراولتا (در دوبله دیدنی پالپ فیکشن) بسیار تأثیر گذار از آب در آمده و به اصطلاح خود جنس است . به شخصه معتقدم یکی از درخشان ترین نقش گویی های منوچهر والی زاده در دوبله فیلم در جستجوی خوشبختی(با بازی ویل اسمیت) به ثمر رسید که فوق العاده زیبا و دل نشین ما را با شخصیت داستان همراه کرده به ویژه در قسمت هایی که به صورت مونولوگ مقاطع زندگی شخصیت را روایت می نمود(این قسمت از زندگی ام اسمش بد شانسیه/ این قسمت از زندگی ام اسمش فلاکته/ این قسمت از زندگی ام اسمش خوشبختیه).

سعید مظفری: صدایی که می تواند در دوبله به صورت هم زمان بازیگر و نقشش را از آن خود کند و این ویژگی بارز نوع کار مظفری است که حتی تنها با یک بار نقش گویی به جای بازیگری،صدایش را بر روی آن بازیگر ثبت می کند . از نقش گویی های چند دهه قبل مظفری به جای رایان اُنیل ، تونی کرتیس و کلینت ایستوود در نظر بگیرید تا نقش گویی های اخیرش به جای براد پیت ، ویگو مورتنسن ، جان کیوزاک و جت لی واجد همین ویژگی هستند و صدایش بر چهره آنان نشسته است حالا این موضوع به جنس صدای مظفری ارتباط دارد یا شیوه نقش گویی اش،مقوله ای جداست که می باید در یادداشتی دیگر به آن پرداخت؛در این جا تنها به این نکته اکتفا می کنم که صدای مظفری آن قدر قابلیت دارد که می تواند به دوبله های جانی دپ بُعد تازه ای بدهد شاهد مثال دوبله افسانه سوار بی سر و نقش گویی با حس و حال مظفری به جای این بازیگرست که توانسته خصوصیات شخصیت کارآگاه جوان ، شکاک و تا حدودی ترسوی فیلم را در صدایش منتقل کند .

چنگیز جلیلوند: چهره پر سر و صدای دوبلاژ در دهه هشتاد و به خاطر مسئولیتی که در مؤسسه قرن بیست و یک بر عهده اش بود،صدایش به جای بسیاری از بازیگران شنیده شد که حاصل کار در برخی موفقیت آمیز بود و در بعضی دیگر نا موفق . اتفاقا یکی از تجربه های نا موفق جلیلوند در دوبله دو نقش جانی دپ در فیلم های شکلات و سه گانه دزدان دریایی کاراییب شکل گرفت؛جایی که علیرغم نقش گویی های پُر شور و گوش نواز جلیلوند،صدایش هیچ تناسبی با چهره شخصیت های کولی و کاپیتان جک اسپاروی جانی دپ نداشت و جنس صدای شیک و اشرافی جلیلوند برای آن نقش ها به اصطلاح زیاد می آمد که در نقطه مقابل اش می توان به نقش گویی و جنس صدای جلیلوند به جای جرج کلونی اشاره کرد که تناسب کم نظیری با چهره و به ویژه خنده های او دارد .

کیکاوس یاکیده: دارای صدایی اصیل و منحصر به فرد،بی آن که به خواهد ادای شخصی را در آورده یا صدای دوبلور پیشکسوتی را به خاطر همگان بی آورد . صدایش هویتی دارد به نام کیکاوس یاکیده با قابلیتی مثال زدنی که می تواند به جای شخصیت قهرمانی چون بتمن (با بازی کریستین بیل در فیلم های سرآغاز بتمن و شوالیه سیاه)و یا ضد قهرمانی به نام مورت رینی (جانی دپ در پنجره مخفی) نقش گویی کند . بر این باورم این خصیصه مزیت بزرگی است که نصیب یک دوبلور می شود یعنی نشستن صدا بر روی خصوصیات قهرمانان و یا ضد قهرمانان و در انتها پذیرش آن توسط مخاطب . یاکیده هوشمندانه و بسیار مسلط توانست ابعاد شخصیت مورت رینی (نویسنده روان پریشی که دست به قتل نزدیکان خود می زند) را در صدایش منتقل کرده و با ضرب آهنگ بازی دیدنی جانی دپ همراه شود . به غیر از کار خوب کیکاوس یاکیده در دوبله پنجره مخفی ، باید یادی کنم ازنقش گویی بسیار شنیدنی دوبلور جوان و با استعداد ، رضا آفتابی که به جای جان تورتورو صحبت کرد و هم راهی هم ترازی با یاکیده در لحظات گفت و گوهای دو نفره شان داشتند که در این بین انتخاب های جسورانه و نوع مدیریت عباس نباتی در شکل گیری این ترکیب موزون دو نفره سهم به سزایی داشته است . پس از دوبله پنجره مخفی روند نقش گویی یاکیده به جای جانی دپ با دوبله چارلی و کارخانه شکلات سازی ادامه پیدا کرد و این بار نیز صدای او به واکنش ها و چهره شخصیت ویلی ونکا در دنیای فانتزی تیم برتون نشست اما بعد از آن بود که حرکت رو به رشد نقش گویی های یاکیده به جای دپ متوقف شد و دیگر صدای او را به جای این بازیگر و بعدها سایر بازیگران مشهور نشنیدیم . حالا این موضوع به دل زدگی یاکیده از فضای دوبلاژ یا هر چیز دیگری بر می گردد ، بر ما پوشیده است اما جای دریغ و تأسف دارد که او خود را محدود در تبلیغات و آگهی های بازرگانی می کند .

شروین قطعه ای: اگر او نیمی از راه حضور در عرصه دوبلاژ را به واسطه اعتبار پدر صاحب نامش (امیر هوشنگ قطعه ای)طی کرده ، ما بقی اش استعداد،علاقه و پشت کاری بوده که خود نشان داده و گرنه در حد یک دوبلور مردی گو باقی می ماند و دیگر هیچ کس با صدا و نوع کارش آشنا نمی شد . نقش گویی درخشان شروین قطعه ای به جای شخصیت جک اسپارو در دزدان دریایی کاراییب(که حکایت دوبله شدنش از عجایب دوبله های تلویزیونی است چرا که هر سه قسمت را سه مدیر دوبلاژ مختلف دوبله نموده و به تناسب برخی از نقش های اصلی تغییر می کردند و جای خوش حالی داشت که در بین این تغییرات،صدای قطعه ای برای جانی دپ عوض نشد!)یکی از بهترین نمونه های قابل استناد درباره بحث درک همه جانبه یک دوبلور از بازی بازیگرست بدون آن که بخواهد صدایش را به رخ تماشاگر کشانده و یا نکته ای از صدای اصلی نقش کم و زیاد کند . قطعه ای در این مورد بسیار موفق عمل کرده و توانسته مجموعه ای از رفتارهای جک اسپارو چون حس ریاست ، شیادی ، لمپنی ، تیزهوشی ، خود خواهی ، شجاعت ، حسادت و ...در صدایش نمایان کرده و برای مخاطب دلپذیر کند . صدای قطعه ای به جز نقش جک اسپارو دیگر در دوبله سایر نقش های جانی دپ شنیده نشده ولی با توجه به توانایی ها و شناختی که او از سینما دارد اطمینان دارم که از پس دوبله نقش تازه هم بر می آید .

علیرضا باشکندی: در سریال قصه های جزیره،شخصیتی وجود داشت به نام جاسپر دیل که فرد مخترع و نابغه ای بود اما در عین حال لکنت زبان داشت و هم دست و پا چلفتی بود . در آوردن تمام این حس ها و خصوصیات در صدا،بی شک کار سخت و دشواری برای یک دوبلورست و در عین حال یک آزمون برای ابراز توانایی ها . باشکندی از این فرصت کمال استفاده را نمود و نقش گویی بسیار حرفه ای و باورپذیری به جای این شخصیت ارائه داد که البته نباید از انتخاب شایسته و مدیریت چهره شاخصی چون رفعت هاشم پور در دوبله این مجموعه غافل شد . اما حکایت این روزهای علیرضا باشکندی چیز دیگری است ؛ او خود را وقف دوبله تولیدات آسیای شرقی کرده و بسیاری صدایش را با نقش گویی به جای شخصیت هایی چون لین خو ، جو مونگ ، مو هی یول ، بروس لی(در سریال تلویزیونی داستان بروس لی) و ... می شناسند ، به همین دلیل وقتی به اشتباه برای نقش گویی به جای جانی دپ در فیلم دشمنان جامعه انتخاب می شود ، صدایش آن اثر گذاری لازم را به جای شخصیت جان دلینجر ندارد و تنها صدای جومونگ را برای مخاطب پر و پا قرص تلویزیون تداعی می کند (که در هفتاد هشتاد قسمت صدا را خرج این پرسوناژ کرده است).هنوز هم اگر به خواهم درباره بهترین نقش گویی علیرضا باشکندی اشاره ای کنم می گویم: جاسپر دیل در دوبله سریال قصه های جزیره .

افشین زینوری: استعدادی که تمام پله های ترقی را در کمتر از دو دهه با سرعت بالایی طی کرده و به طرز چشمگیری خود را در کلیت دوبلاژ به اثبات رسانده است . زینوری در دوبله فیلم جوخه (که جانی دپ حضور اندکی در آن دارد)حاضر بوده و تنها تک جمله هایی به جای دپ گفته که میزان مناسبی برای قضاوت درباره آمدن یا نیامدن صدایش به جای این بازیگر نیست . زینوری ثابت کرده که هرگاه برای دوبله نقش های خاص به او اعتماد کرده اند،حاصل کارش آبرومند بوده و برای اثبات این مدعا کافی است که به دوبله نقش های لئوناردو دی کاپریو(در فیلم اتاق ماروین) و مت دیمون(ویل هانتینگ نابغه) اشاره کنم .

به هر حال من زیاد خوشبین نیستم که روال دوبله فیلم های جانی دپ به این زودی ها سر و سامانی بگیرد اما ترجیح می دهم که  در دوبله قسمت چهارم دزدان دریایی کارائیب ، همان دوبلور سه قسمت دوبله های تلویزیونی به جای جک اسپارو نقش گویی کند .

نیروان غنی پور

(این مقاله پیش از این در ماهنامه فیلم و در زمانی که قسمت چهارم «دزدان دریایی کاراییب» دوبله نشده بود ، منتشر شده است.)