گردهمایی نوابغ
در يادداشت‌هاي پيشين اشاره شد كه نسخه دوبله تعدادي از فيلم‌ها در دهه اخير، همپاي دوبله‌هاي عصر طلايي است و حتي در جاهايي پا را فراتر مي‌گذارد. از نمونه‌هاي درخشان اين موضوع، دوبله فيلم «ويل هانتينگ نابغه» - به کارگردانی گاس ون سنت ، محصول 1997 - به مديريت دوبلاژ ناصر طهماسب است كه در آن مي‌توان ارتفاع بالاي سطح كار دوبلورها را در آن مشاهده كرد.
در دوبله «ويل هانتينگ نابغه» گويندگان شاخصي چون جلال مقامي با صداپيشگي به جاي رابين ویلیامز، افشین زینوری (مت دیمون)، سعید مظفری (استلان اسکارسگارد)، مینو غزنوی (ماینی درایور) و چنگیز جلیلوند (بن افلک) حضور دارند كه اتفاقا دو تا از بهترين نقش‌گويي‌هاي شكل گرفته چندساله گذشته در كنار هم در دوبله اين فيلم ديده مي‌شود، يعني صداپيشگي مقامي و زينوري به جاي ويليامز و ديمون كه نمونه‌هاي فوق‌العاده بحث تناسب صدا با چهره بازيگر هستند. همواره اين نكته را يادآور شديم كه ماندگاري نقش‌گويي دوبلورها به جاي هنرپيشه‌هاي شاخص ارتباط مستقيمي با حافظه شنيداري مخاطب دارد كه در اين رهگذر ثابت شدن صداي گوينده براي يك بازيگر از اهميت به سزايي برخوردار است، عاملي كه در سیستم كنوني دوبلاژ ايران توجه كمتري به آن شده و اين مقوله را تبديل به معضلي پيچيده كرده است. همين معضل موجب از بين رفتن ارتباط حسي تماشاگر با دوبله فيلم شده به طوري كه هر بار با مشاهده آثار بازيگران مشهوري چون رابرت دنيرو، شان پن، دنزل واشنگتن، آنتوني هاپكينز، راسل كرو، جودي فاستر، نيكول كيدمن، كيت بلانشت و ... با صداهاي مختلفي روبه‌رو شده و اين پرسش بدون پاسخ را مكرر به زبان آورده كه «چرا صدای بازیگر دوباره عوض شده است؟!!». البته هر مقوله ای استثنائي هم دارد كه استثناء اين معضل، نقش‌گويي‌هاي ثابت شده به جاي رابين ويليامز و مت ديمون است كه خيلي درخشان از آب درآمده و موجب همدلي مخاطب نيز شده است. متاسفانه در دو سال گذشته، دوبله برخي از فيلم‌هاي اين دو هنرپيشه از معضل چندصدايي شدن در امان نماند و به غير از مقامي و زينوري، گويندگان ديگري هم به جاي ويليامز و ديمون نقش‌گويي كردند كه يا به عدم آگاهي ساير مديران دوبلاژ به نسبت به نقش‌گويي‌هاي ثابت اين دو گوينده در قبل برمي‌گشت و يا با كج‌سليقگي شخصي نگذاشتند روند مناسب دوبله‌هاي اين دو بازيگر ادامه پيدا كند ولي خوشبختانه حجم دوبله‌هاي آثار ويليامز و ديمون با صداهاي دوبلورهاي مورد نظر آن قدر بالاست كه از اين چند دوبله نامتعارف مي‌توان چشم‌پوشي كرد. در حافظه علاقه‌مندان دوبله، صداي ماندگارجلال مقامي به جاي بازیگرانی چون رابرت ردفورد (در فيلم‌هاي «بوچ كسيدي و ساندنس کید»،«تعقیب»،«نیش» و...)، عمر شريف («دكتر ژيواگو»، «لورنس عربستان») و وارن بیتی («شکوه علفزار» و «بانی و کلاید»)در جايگاه والايي قرار دارد كه لحظات شيريني را با صداي جوان و زنگ‌دار مقامي به جاي اين بازيگران تجربه كردند ولي با تمام احترام به دوستداران دوبله، شيوه نقش‌گويي‌هاي مقامي به جاي رابين ويليامز را در مرتبه بالاتري مي‌بينم. بويژه اين كه هم‌اكنون لايه‌اي از غبار پيري بر صداي مقامي نشسته و به اصطلاح صداي جوانش يك پرده پيرتر شده اما با تجربه 50 ساله در عرصه دوبله، خيلي مسلط و باحرارت به جاي رابين ويليامز صحبت مي‌كند كه صدايش هم‌اكنون تناسب عجيبي با چهره همواره آرام و دوست‌داشتني ويليامز دارد. براي اين خصيصه مهم دوبله فيلم‌هاي «انجمن شاعران مرده»، «جومانجي»، «بيداري‌ها»، «هملت»، «چه روياهايي مي‌آيند؟»، «بي‌خوابي»، «تدوين نهايي»، «مرد 200 ساله» با صداي جلال مقامي قابل بررسي است كه از نگاه حرفه‌اي اين دوبلور با تجربه نسبت به جنس بازي رابين ويليامز در ارتقاء دوبله آثار مورد ذكر سرچشمه مي‌گيرد.
اين نگاه را مي‌توان به عملكرد افشين زينوري در نقش‌گويي به جاي مت ديمون نيز تعميم داد. زينوري عنوان جوان اول دوبلاژ را در حالي از آن خود كرده كه مسير پيشرفتش در مدتي اندك با پيوستگي و آهستگي همراه بوده است و صدايش اين قابليت را دارد كه بر روي چهره بازيگران جوان بنشيند مانند لئوناردو دي‌كاپريو، اليجا وود، اورلاندو بلوم، دانيل رادكليف و... اما اوج دستاورد دوبله براي زينوري در نقش‌گويي به جاي مت‌ديمون اتفاق افتاده است و صدايش به طور كامل با صورت جوان و شيطنت مستتر در چشم‌هاي اين بازيگر قرابت دارد كه شاهد اين مهم، دوبله فيلم‌هاي «باران‌ساز»، سه‌گانه بورن و سه‌گانه ياران اوشن است. حالا فكرش را كنيد كه اين دو نقش گويي اثبات شده از طرف جلال مقامي و افشين زينوري در كنار هم قرار گيرند كه سرانجام نيك فرجامش مي‌شود دوبله «ويل‌هانتينگ نابغه».
درون‌مايه اصلي فيلم كه به شناخت از خويشتن مي‌پردازد، ارتباط نزديكي به آموزه‌هاي عرفاني مبني بر آگاهي از قابليت وجودي انسان و سير موشكافانه در حالات دروني بيروني آدمي دارد كه در بستر قصه‌اي جوانانه اين مسائل را مطرح مي‌كند. پروفسور جرالد لامبو (استلن اسكار سگارد) استاد رياضي دانشگاه‌هاروارد دو سوال بر روي تابلوي اعلانات مي‌نويسد و به كسي كه پاسخ درست بدهد قول مصاحبه و مطرح شدن مي‌دهد.
نظافتچي دانشگاه ويل‌هانتينگ (مت‌ديمون) به طور ناشناس و مخفيانه هر دو پرسش را پاسخ مي‌دهد، ولي پس از چند روز طي يك دعواي خياباني توسط پليس دستگير مي‌شود. پروفسور جرالد كه متوجه نبوغ او شده ترتيبي مي‌دهد كه ويل به جاي زندان در كلاس‌هاي روانشناسي به نام شان (رابين ويليامز) شركت كند و از همين‌جا حوادثي پيش مي‌آيد. آثاري از اين دست كه به طرح سلسله مباحث روانشناسي مي‌پردازند به دليل حجم بالاي ديالوگ در پيشبرد داستان، نمونه‌هاي مناسبي براي دوبله هستند كه لحظه‌هاي ديدني دوبله «ويل‌هانتينگ نابغه» سكانس‌هاي حضور ويل در دفتر دكتر شان است كه مقامي و زينوري بسيار با تسلط آن را اجرا مي‌كنند. بويژه در صحنه‌اي كه شان براي ويل از خاطره آشنايي با همسرش كه مصادف بوده با بازي فينال مسابقات بيس‌بال كه هر دو را به وجد مي‌آورد. در اينجا مقامي و زينوري ديالوگ‌ها را مقطع و سريع به صورت پينگ‌پنگي ادا مي‌كنند و به قول حرفه‌اي‌های اين ورزش رالي درخشاني را به رخ تماشاگر فيلم مي‌كشانند. از ديگر نقش‌گويي‌هاي با كيفيت مي‌توان به نحوه اجراي سعيد مظفري به جاي شخصيت پروفسور لامبو و مينو غزنوي به جاي دختر تحصيلكرده شوخ و شنگي به نام اسكايلر اشاره کرد.
مظفری برای نقش‌گويي شخصيت پروفسور حالت‌گرفته‌اي به صدايش داده و به‌اصطلاح آن را خشك كرده تا نمايانگر كاراكتر يك استاد ميانسال جدي و بي‌انعطاف باشد كه در اين زمينه با چهره سرد هنرپيشه اين شخصيت هماهنگي دارد، در نقطه مقابل مينو غزنوي طبق معمول هميشه صداي نقش دختري با خصوصياتي كه ذكر شد را بسيار دلنشين از آب درآورده و موجب قوام دوبله اين فيلم شده است. براي نقش چاكي ساليوان كه خصوصيات پسري شر و شور و خياباني را دارد، تيپ آشناي چنگيز جليلوند با لحني پايين شهري انتخاب شده تا طبقه اجتماعي پرسوناژ را يادآور شود.
در كنار ترجمه روان حميدرضا راهي براي دوبله اين فيلم، بايد از نحوه مديريت ناصر طهماسب نيز يادي كنيم، چرا كه او در هنگام ضبط در اتاق دوبله بيشتر به نوع حس‌گرفتن گوينده توجه دارد و از لحاظ حسي راهنمايي‌هاي لازم را انجام مي‌دهد و نكته مهم ديگر اين‌كه به حافظه مخاطب احترام گذاشته و گويندگان نقشهاي اصلي را تغيير نداده است كه از اين حيث مي‌توان دوبله «ويل‌هانتينگ نابغه» را در زمره برترين آثار تاريخچه دوبلاژ برشمرد.
(اين فيلم در سال 1382 دوبله شده است.)
نیروان غنی پور
(این مقاله پیش از این در «قاب کوچک» - ضمیمه روزنامه جام جم - چاپ شده است.)
نظرات
حیف که الان رابین ویلیامز نیست.
جلال مقامی هم دوبله نمیکنه. حیف